EDGAR ALLAN POE

"UŚPIONA" W gorącą północ lśni czerwcową Mistyczny księżyc nad mą głową. Usypiających mgieł wilgocie Świat w widziadlanym kąpią złocie, - Co, dystylując się kroplami, Spływa nad cichych gór szczytami; Ślizga się sennie falą siną Nad tą powszechną łez Doliną. Bluszcz wokół grobu się obwija - Wśród fal kołysze się lilija; Mgłą otuliwszy senne ciemię - Ruina - w ukojeniu drzemie. Właśnie jak Lete - patrz - jezioro Świadomie śpi północną porą I za nic w świecie się nie zbudzi. Śpi wszystko Piękno. Patrz - wśród ludzi Rozwarłszy okno na niebiosy - Tu śpi Irena ze swymi losy. O pani, jakaż tobie moc Otwierać każe okno w noc?... Swawolne wiatry z drzew i krzaków Lecą tu - niby stada ptaków - Magiczny - bezcielesny rój Napełnia szmerem pokój twój - I strasznie wokół ciebie pląsa I białą twą kotarą wstrząsa, Gdzie pod zwartymi już powieki Twa dusza śpi - ach! śpi na wieki... Patrz - cienie drżą jak sen cmentarza! Nic cię to, pani, nie przeraża? Czyś ty daleko stąd? Ach, czyż Pojmujesz, jak i czemu śpisz? Tyś pewnie gdzie w dalekich krajach, Za sennym morzem, w złotych rajach... Dziwna twa bladość - dziwny strój - Przedziwny długi warkocz twój I wielki ten milczenia zdrój... O, pani śpi! Obyż jej spanie, Co trwa, głębokie było! Panie, Ty przyjmij ją pod swe czuwanie. Gdy świętszym stało się to łoże, Ściany tej izby bardziej boże, Spraw, Panie, niechaj śpi przez wieki Z nierozwartymi wciąż powieki, Wśród widm schodzących z mgły dalekiej. Śpi droga moja. Ach, jej spanie, Co trwa, wieczystym niech się stanie! Niech sen jej zawsze będzie taki - Niech cicho pełzną w niej robaki! Daleko w ciemnym, starym lesie - Niech świat jej grób wysoki wzniesie, Grób, co już nieraz czarne swoje Zamykał drzwi żelaznych dwoje, Z tryumfem kryjąc w swe żałoby Rodzinnych herbów jej ozdoby. Jaki samotny grób milczący, W którego nieraz drzwi niechcący, Rzucała niegdyś kamień drżący. Grób, który z czarnej swej czeluści Jej głosu nigdy nie przepuści, Bo strach ogarnąłby dziecinę, Że jęczą w grobach mary sine! ( przekład : Antoni Lange ) "ROBAK ZDOBYWCA" Patrz! to świąteczna noc objaty Powraca z wieku w wiek - W teatrze zasiadł rój skrzydlaty Aniołów w jasne strojnych szaty, By śledzić sztuki bieg. Patrzą anioły we łzach tonące Na grę nadziei, trwogi, lęk. Orkiestra sfer brzmi w tony drżące, W dorywczy, krótki dźwięk. Bogom podobne marionety, Coś gwarzą, cichy tworząc szum, Wśród ciągłej snują się podniety, Nieszczęsnych lalek, rojny tłum. Grą ich skrzydlate rządzą twory, Scenerię w różny mieniąc wzór. I krążą cicho jak upiory, Ból z niewidzialnych sącząc piór. Stubarwny dramat. - Rzecz niełatwa! Zapomnieć, gdy się raz go zna. W ciągłej pogoni tłum się gmatwa, Za nieuchwytnym widmem gna. Po jednym kole mknie w pośpiechu, Prosto przed siebie pędząc wzdłuż. Dużo szaleństwa! Więcej grzechu. A motyw sztuki: "Groza dusz". Lecz patrz! Z ciemnego kąta sceny Krwawo czerwony wypełzł gad. W sam środek wcisnął się areny, Między wtłoczoną ciżbę wpadł. Drżące od lęku marionety, Pastwą się jego stają wraz. Aniołów jasnych bledną Moce Patrząc jak w skrzepłej krwi posoce Ząb jadowity, topi płaz. Gasną już światła, rzecz skończona. I ponad Larw drgających wir Z hukiem opuszcza się zasłona I z wolna każdy kształt co kona, W żałobny spowija kir. Mówią anioły z bladych powiek Łzy ocierając w czasie przerw, Że sztuka ta ma tytuł Człowiek Herosem jej: Zdobywca Czerw. ( przekład : Barbara Beaupre ) "ANNABEL LEE" Niegdyś przed wielu, wielu laty W królestwie nad mórz pianą, Żyła dzieweczka którą znałem Annabel Lee ją zwano. Dzieweczka z kraju ponad morzem, W królestwie nad mórz pianą, Żyła tym tylko że mnie kocha I tym że jest kochaną. Byliśmy dziećmi ja i ona, W onym królestwie nad mórz pianą A miłowaliśmy się miłością Nad miłość innym daną. A miłowaliśmy się miłością, Ja, z moją Annabel Lee, O jakiej chyba, uskrzydlony Rój Serafinów śni. I z tej to właśnie, z tej przyczyny W królestwie nad mórz pianą, Wicher napędził kłąb chmur siny W królestwie nad mórz pianą. I jak Serafin lodowaty W mroźne odziany mgły, Do zimnej wtrącił ją mogiły Ją! moją Annabel Lee. Bo tam, w królestwie nad mórz pianą Każde to dziecko wie, Że zazdrościły Serafiny Annabel Lee i mnie. I że dlatego wichry mroźne W chmurne odziane mgły Zabiły ją Zmroziły ją... Piękną mą Annabel Lee. Lecz w naszej miłości choć była dziecięcą Tak silnych uroków moc tkwi Żeśmy się kochali i lepiej i więcej Niż starsi i mędrsi niż my... Niż mędrsi i starsi niż my... I nigdy anioły co w niebie królują Ni czarnych demonów rój zły, Nie mogły oderwać jej duszy od mojej Ni mojej od Annabel Lee. I dziś skoro drżąca srebrzystość miesiąca I gwiazd pozłocistych rój lśni. Śnię o niej i czuję na sobie płonące Jej oczy. Mej Annabel Lee. I co noc w snów bieli, wśród srebrnej topieli Spoczywam z nią razem na zimnej pościeli Tam w jej królestwie nad mórz pianą Tam w jej mogile pod mórz pianą... ( przekład : Barbara Beaupre ) "TEJ, CO W RAJU" O! byłaś ty mi wszystkim miła Za czym się duch mój rwie z tęsknicą Zieloną wyspą w morzu, Miła! Źródłem, fontanną i świątnicą Osnutą drzew owocnych cieniem. Zdobną w ofiarnych kwiatów zwoje, A wszystkie kwiaty były moje. Ach! sen zbyt piękny, by trwał długo, Zgasłaś mi gwiazdo bezpowrotnie; Już przyszłość wartką mknąca strugą, Rwie mnie, bym za nią spieszył lotnie Lecz nad przepaści falą smętną Duch mój, bez ruchu tkwi rozpięty Wpatrzony w toń zatoki mętną, Zmartwiały, bólem zdjęty. Zgasła mi jasna światłość żywa I nigdy, nigdy, nigdy już! (Słowo to uroczyście wzywa Zalewną falę na brzeg mórz) Nigdy już pień rozdarty gromem, Młodości wiosną nie odkwitnie, Ni orzeł ranny nad skał złomem Do lotu się nie zerwie szczytnie. Więc, gdy mi wszystkie dni pobladły, Pytam w noc każdą mgieł roztoczy Gdzie? i na jakim cichym brzegu? Płoną dziś, twoje czarne oczy? Gdzie? i na jakim świata krańcu? Nad jakich sennych wód topielą? Śnieżne się twoje stopy bielą, Rozchwiane w eterycznym tańcu. Przekleństwo! srogim wichrom morza Co cię z mojego brzegu zwiały. Miłość prowadzi na bezdroża, Do zbrodni wiedzie, lub do chwaty. Mnie ach ku mglistej niosąc dali Rzuciła w sennej mar krainie, By słuchać szumu srebrnej fali Co u stóp twoich szemrząc płynie. ( przekład : Barbara Beaupre ) "KRAINA SNU" Idąc w ciemny szlak nieznany, Od złych duchów opętany - Z krain, kędy Bóstwo - Noc Samowładną dzierży moc I, w gwiaździstej lśniąc koronie, Na swym czarnym siedzi tronie - Świeżom wrócił w nasze światy, Spoza Thule lodowatej - Ze sfer - co we mgłach się promienia Poza czasem i przestrzenią. Tam doliny są bezdenne, Tam urwiska są kamienne, Tam są głazy fantastyczne - Letargiczne - magnetyczne - I otchłanie - i pieczary - I olbrzymich lądów jary - Niepojętych kształtów mary - Wiekuistych mgieł opary. Niebotyczne dzikie góry, I bezbrzeżnych mórz lazury Mórz, co dyszą bez wytchnienia, Pod błękitem z krwi płomienia. I jeziora nieskończone, W martwą wodę skrysztalone, W martwą wodę lodowatą, Śnieżnych lilii strojne szatą. U tych jezior nieskończonych W martwą wodę skrysztalonych, W martwą wodę lodowatą, Śnieżnych lilii strojnych szatą - U tych gór - i u tych rzek, Które szumią z wieku w wiek - U tych borów - u tych błot, Gdzie jaszczurek żyje ród - U tych mrocznych kałuż brzegu, Przeraźliwych wiedźm noclegu, I w wszetecznej każdej plamie - I w rozpacznej każdej jamie - Gdy tu błądzisz, wszędy ci, Zapomniana, nikła lśni, Jakaś mara przeszłych dni. Zaczajone błędne twarze Gdy wędrowiec się ukaże - Nagle jawią się jak cienie, Dreszcz w nim budzą i westchnienie. Drogie widma w białych szatach, Niecielesne w obu światach - I na ziemi - i na niebie Schodzą - niby mgła - do ciebie. Bowiem sercom bolejącym Kraj ten światem jest kojącym Tym, co męką dyszą bladą - Kraj ten jest - jak Eldorado. Bo wędrowiec, co tu zboczy Przez zamknięte widzi oczy. Przed otwartą zaś źrenicą - Świat ten - wieczną tajemnicą. Tak chce Pan, co zakaz święty, Dał powiece niezamkniętej. Duch, co błądzi ziemią tą, Przez zaćmione patrzy szkło. Idąc w ciemny szlak nieznany, Od złych duchów opętany, Z krain, kędy Bóstwo - Noc Samowładną dzierży moc - I, w gwiaździstej lśniąc koronie, Na swym czarnym siedzi tronie - Świeżom wrócił w nasze światy Spoza Thule lodowatej ( przekład : Antoni Lange ) > "KRUK" Raz w godzinie widm północnej Rozważałem w ciszy nocnej Mądrość dawnych ksiąg przesławnych Zapomnianych dzisiaj już. W tem znużoną chyląc głowę, Na pożółkłe karty owe Słyszę oto w nocną ciszę Kołatanie do drzwi, tuż. Gość to myślę, u podwoi, Zapóźniony u drzwi stoi. Pragnie wejść choć późno już. Gość, lecz jaki? Któżby? Któż...? Grudzień to był wichrem śpiewny, Lampy mojej blask niepewny Kładł u stóp mych cienie drżące Jak gasnących płatki róż. Chciałem nim dnia wróci białość W starych księgach uśpić żałość, Za promienną, rzadką dziewą Gdzieś zniknioną w blaskach zórz. Za straconą, opłakaną Dziś Lenorą w Niebie zwaną Co w dal senną, bezimienną Poszła i nie wróci już. Słyszę smętne snując mary Purpurowej szum kotary. Fantastycznym zdjęty lękiem Nie wiem, co mam myśleć już. Tłumiąc trwożne serca bicie Chciałem lęk ów uśpić skrycie Powtarzając: "U podwoi Gość spóźniony jakiś stoi, Pragnie wejść choć późno już Cóż innego? Cóżby? Cóż? Wreszcie płonnej zbywszy trwogi Bez wahania szedłem w progi, Gdzie u wniścia, mego przyjścia Czeka gość wśród nocnych burz. - Panie! - rzekłem - czy też Pani! Wasze lekkie kołatanie Tak ostrożne, ciche, trwożne, Ledwie do mnie doszło już. Byłem senny, śniłem może, Raczcie wejść, wnet drzwi otworzę. Otworzyłem, lecz na dworze Nic, prócz nocnych wichrów, burz. Nie śmiąc wejść w te pustki ciemne Stałem długo... Sny tajemne... Marząc jakich nikt śmiertelny... W taką noc nie wyśni już. A przede mną ciemność głucha, Wicher tylko jeno z jękiem dmucha, Niosąc tylko jedno imię smętne, Tej, co zgasła w blaskach zórz. Imię to Lenora! śpiewne, Wyrzekł ktoś... To ja zapewne Sam je rzekłem w tę noc burz Bo któż inny? Któżby? Któż? Więc na miejsce wracam dawne, By znów badać księgi sławne Lecz znów słyszę, w nocną cisze Kołatanie, bliżej, tuż! Czując żar płonący w łonie Myślę: ... "chyba w nocnej toni Wicher w szyby okien dzwoni, Wicher co jęczy w tę noc burz. Okno w ciemną noc otworzę Wicher w szyby dzwoni może Cóż innego! Cóżby? Cóż? Otworzyłem. I wnet potem Szumnym, pewnym, równym lotem Czarnopióry kruk wspaniały prosto ku mnie leciał już. Ni się wstrzymał, ani zbaczał, Ku drzwi moim lot zataczał Gdzie u góry biust Pallady Jak domowy świeci stróż. Na Pallady posąg biały Wzleciał czarny kruk wspaniały Czarnopióry demon burz. Nie chcąc by gość hebanowy Przejrzał z marzeń mych osnowy Nawał mętnych myśli smętnych Co mój duch obległy już. Rzekłem siląc się na żarty: - Choć czub nosisz mocno zdarty, Wiem, żeś nie jest zwykłym kurem Co przy ziemi gdacze tuż. Tyś wędrowny kruk prastary Co piekielne rzucił mary Z Plutonowych spiesząc wzgórz Powiedz jak cię tam nazwano? Jakie nosisz wśród nich miano A kruk rzecze: - Nigdy już! Lęk ogarnął mnie bezradny, Na ten dziw tak bezprzykładny, Że się do mnie ten twór ptasi Tak od razu ozwał już. Bo pomyślcie tylko sami! Jak to dziwnie!? gdzieś nad drzwiami Kędy biały biust Pallady Jak domowy świeci stróż Widzieć taki twór ponury, Wyschły, straszny, czarnopióry Co się zowie: - Nigdy już! Na popiersiu cicho tkwiący Siedział czarny kruk milczący Jakby w słowie, które wyrzekł Całą duszę zawarł już. Więc ja w smętnej rzekłem mowie: - Jak odbiegli mnie druhowie Jak nadziei jasne gońce, W zmierzch wieczornych zgasły zórz, Tak nim ranny brzask zaświeci Gość skrzydlaty mnie odleci! A kruk rzecze: - Nigdy już! Słysząc znów tak trafna mowę, Rzekłem wznosząc trwożnie głowę, Gdzie nad cichą biel posągu Wzleciał czarny demon wróż. - Bez wątpienia, w słów twych treści Co nad biustem siedząc tuż Oczy we mnie wpił błyszczące, Jako żagwie dwie płonące, Paląc serce mego łona Jak pożarnych ogniem zórz. I tak w dziwnych mar osnowie Czoło wsparłem o wezgłowie Gdzie się kładły mętne blaski Jak opadłych płatki róż. Na wezgłowiu głowę kładę, Gdzie Lenory czoło blade Już nie spocznie nigdy już! Naraz w nocnej ciszy łonie Słodkie się rozeszły wonie, Jakby miękko, cicho ręką Ktoś wonności rozlał kruż, Chłonąc wonnych dym kadzideł, Usłyszałem jakby skrzydeł, Jakby lekkich stóp anielskich Cichy szelest blisko, tuż! - Panie! - rzekłem - Ty łask zdroje Przez anioły ślesz mi swoje, Balsamicznych lek nektarów Gdzieś z niebiańskich zsyłasz zórz. Przychyl ustom wonnej czary, Bym przepomniał smętnej mary A ból we mnie zmilknie stary A kruk rzecze: - Nigdy już! - Kruku! - rzekłem - Hej wróżbito! Czarnych potęg zły najmito! Powiedz czyś ty twór śmiertelny? Czy piekielnych poseł burz? Lecz na święte Niebios godło Co z nicości nas wywiodło Powiedz, błagam dziwny ptaku! Z Plutonowych zwiany wzgórz Mów! czy ból mój i tęsknota, Za Edeńskie spłyną wrota, Gdzie Lenory duch promienny Wśród niebiańskich gości zórz Czy w Edeński kraj daleki Wnijdę złączon z nią na wieki? A kruk rzecze: - Nigdy już! Więc gniew we mnie wezbrał mocny I krzyknąłem: ptaku nocny! Niech cię znów na zrąb piekielny Grom niezlękłych niesie burz. Zwiń te skrzydła co się ścielą Nad posągu cichą bielą. Zdejm mi z serca dziób twój ptasi Co jak ostry razi nóż. Niechaj kłamny byt twój zgaśnie jak przebrzmiałych echo baśni, Snem śmiertelnych cicho zaśnij! W bezpamietnych toni mórz. Precz ode mnie! W kraj daleki Odejdź stąd, lub zgiń na wieki A kruk rzecze: - Nigdy już! I wciąż siedzi cicho tkwiący Czarnopióry kruk milczący Kędy blady biust Pallady Jak domowy świeci stróż. A wzrok jego w snów pomroce Błyskiem dziwnych skier migoce Jak sennego wzrok demona, Co z piekielnych spłynął wzgórz, Lampy mojej światłość blada Na twór ptasi cicho pada Czarnopióre cienie drżące U stóp moich kładąc tuż. A z tych cieni co się włóczą U stóp moich marą kruczą Już mnie żadne moce władne Nie wyzwolą Nigdy już! ( przekład : Barbara Beaupre )

1830 ALONE - From childhood's hour I have not been As others were; I have not seen As others saw; I could not bring My passions from a common spring. From the same source I have not taken My sorrow; I could not awaken My heart to joy at the same tone; And all I loved, I loved alone. Then- in my childhood, in the dawn Of a most stormy life- was drawn From every depth of good and ill The mystery which binds me still: From the torrent, or the fountain, From the red cliff of the mountain, From the sun that round me rolled In its autumn tint of gold, From the lightning in the sky As it passed me flying by, From the thunder and the storm, And the cloud that took the form (When the rest of Heaven was blue) Of a demon in my view. 1844 DREAMLAND - By a route obscure and lonely, Haunted by ill angels only, Where an Eidolon, named NIGHT, On a black throne reigns upright, I have reached these lands but newly From an ultimate dim Thule- From a wild clime that lieth, sublime, Out of SPACE- out of TIME. - Bottomless vales and boundless floods, And chasms, and caves, and Titan woods, With forms that no man can discover For the tears that drip all over; Mountains toppling evermore Into seas without a shore; Seas that restlessly aspire, Surging, unto skies of fire; Lakes that endlessly outspread Their lone waters- lone and dead,- Their still waters- still and chilly With the snows of the lolling lily. - By the lakes that thus outspread Their lone waters, lone and dead,- Their sad waters, sad and chilly With the snows of the lolling lily,- By the mountains- near the river Murmuring lowly, murmuring ever,- By the grey woods,- by the swamp Where the toad and the newt encamp- By the dismal tarns and pools Where dwell the Ghouls,- By each spot the most unholy- In each nook most melancholy,- There the traveller meets aghast Sheeted Memories of the Past- Shrouded forms that start and sigh As they pass the wanderer by- White-robed forms of friends long given, In agony, to the Earth- and Heaven. - For the heart whose woes are legion 'Tis a peaceful, soothing region- For the spirit that walks in shadow 'Tis- oh, 'tis an Eldorado! But the traveller, travelling through it, May not- dare not openly view it! Never its mysteries are exposed To the weak human eye unclosed; So wills its King, who hath forbid The uplifting of the fringed lid; And thus the sad Soul that here passes Beholds it but through darkened glasses. - By a route obscure and lonely, Haunted by ill angels only, Where an Eidolon, named NIGHT, On a black throne reigns upright, I have wandered home but newly From this ultimate dim Thule. 1827 DREAMS Oh! that my young life were a lasting dream! My spirit not awakening, till the beam Of an Eternity should bring the morrow. Yes! tho' that long dream were of hopeless sorrow, 'Twere better than the cold reality Of waking life, to him whose heart must be, And hath been still, upon the lovely earth, A chaos of deep passion, from his birth. But should it be- that dream eternally Continuing- as dreams have been to me In my young boyhood- should it thus be given, 'Twere folly still to hope for higher Heaven. For I have revell'd, when the sun was bright I' the summer sky, in dreams of living light And loveliness,- have left my very heart In climes of my imagining, apart From mine own home, with beings that have been Of mine own thought- what more could I have seen? 'Twas once- and only once- and the wild hour From my remembrance shall not pass- some power Or spell had bound me- 'twas the chilly wind Came o'er me in the night, and left behind Its image on my spirit- or the moon Shone on my slumbers in her lofty noon Too coldly- or the stars- howe'er it was That dream was as that night-wind- let it pass. - I have been happy, tho' in a dream. I have been happy- and I love the theme: Dreams! in their vivid coloring of life, As in that fleeting, shadowy, misty strife Of semblance with reality, which brings To the delirious eye, more lovely things Of Paradise and Love- and all our own! Than young Hope in his sunniest hour hath known. 1827 SPIRITS OF THE DEAD Thy soul shall find itself alone 'Mid dark thoughts of the grey tomb-stone; Not one, of all the crowd, to pry Into thine hour of secrecy. - Be silent in that solitude, Which is not loneliness- for then The spirits of the dead, who stood In life before thee, are again In death around thee, and their will Shall overshadow thee; be still. - The night, though clear, shall frown, And the stars shall not look down From their high thrones in the Heaven With light like hope to mortals given, But their red orbs, without beam, To thy weariness shall seem As a burning and a fever Which would cling to thee for ever. - Now are thoughts thou shalt not banish, Now are visions ne'er to vanish; From thy spirit shall they pass No more, like dew-drop from the grass. - The breeze, the breath of God, is still, And the mist upon the hill Shadowy, shadowy, yet unbroken, Is a symbol and a token. How it hangs upon the trees, A mystery of mysteries! A DREAM WITHIN A DREAM - Take this kiss upon the brow! And, in parting from you now, Thus much let me avow- You are not wrong, who deem That my days have been a dream; Yet if hope has flown away In a night, or in a day, In a vision, or in none, Is it therefore the less gone? All that we see or seem Is but a dream within a dream. - I stand amid the roar Of a surf-tormented shore, And I hold within my hand Grains of the golden sand- How few! yet how they creep Through my fingers to the deep, While I weep- while I weep! O God! can I not grasp Them with a tighter clasp? O God! can I not save One from the pitiless wave? Is all that we see or seem But a dream within a dream?