POZIOM ROZSZERZONY

Wiadomości i rozumienie

Zdający poza zakresem z poziomu podstawowego:

Opis wymagań

Zdający poza zakresem z poziomu podstawowego potrafi:

Działy i rozdziały podręcznika

1) opisuje budowę i funkcje na różnych poziomach organizacji życia i u różnych organizmów:

a) opisuje obiekt biologiczny lub nazywa elementy jego budowy przedstawione na ilustracji,

b) opisuje funkcje poszczególnych struktur lub obiektów biologicznych,

c) przedstawia zależności pomiędzy strukturami należącymi do różnych poziomów organizacji życia,

1) rozpoznać i podać nazwy elementów budowy obiektów biologicznych (objętych poniższym zakresem) przedstawionych na ilustracji,

Ilustracje z działów i rozdziałów wymienionych poniżej

2) wyróżnić poziomy organizacji żywej materii,

Rozdziały: 10. Zwierzęta (Poziomy organizacji ciała zwierząt) (cz. 1, t. 2); 1. Osobnik, populacja, gatunek; 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3)

3) klasyfikować organizmy według różnych kryteriów, ustalać przynależność wybranych organizmów do określonych grup systematycznych (wymienionych w poniższym p. 10),

Rozdział 4. Klasyfikowanie organizmów (cz. 1, t. 1)

4) określić rolę biologiczną wody i podstawowych pierwiastków (z podziałem na makro- i mikroelementy) budujących organizmy,

Rozdziały: 1. Chemiczne podstawy życia; związki organiczne (cz. 1, t. 1); 8. Odżywianie się roślin: fotosynteza, odżywianie mineralne, transport (cz. 2, t. 1); 1. Środowisko wewnętrzne organizmu zwierzęcego; 18. Odżywianie i trawienie; 24. Gospodarka wodno- -elektrolitowa, osmoregulacja, wydalanie (cz. 2, t. 2)

5) opisać podstawowe cechy budowy (z uwzględnieniem wiązań chemicznych), właściwości i rolę biologiczną związków organicznych w komórce,

Rozdział 1. Chemiczne podstawy życia; związki organiczne (cz. l,t. 1)

6) opisać budowę, właściwości i zasadę działania enzymów,

Rozdział 1. Enzymy i reakcje zachodzące w komórce (cz.2,t. 1)

7) opisać budowę i funkcje organelli w różnych rodzajach komórek (roślinnych, zwierzęcych, prokariotycznych, eukariotyczny ch),

Rozdziały: 2. Organizacja komórki: organelle komórkowe (cz. 1, t. 1); 3. Metabolizm komórki (cz. 2, t. 1)

8) scharakteryzować budowę i funkcjonowanie wirusów,

Rozdział 5. Wirusy (cz. 1, t. 1)

9) przedstawić współczesny system klasyfikacji organizmów i zasady jego tworzenia,

Rozdział 4. Klasyfikowanie organizmów (cz. 1, t. 1)

10) scharakteryzować budowę i czynności życiowe organizmów reprezentujących określony poziom organizacji budowy: bakterii, protistów, roślin pierwotnie wodnych i gromad roślin lądowych, grzybów (w tym porostów), typów zwierząt bezkręgowych i gromad kręgowców,

Rozdziały: 6. Bakterie; 7. Protisty; 8. Rośliny (cz. 1, t. 1); 9. Grzyby; 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2)

11) opisać współdziałanie organelli w procesach życiowych komórki,

Rozdziały: 2. Organizacja komórki: organelle komórkowe (cz. 1, t. 1); 3. Metabolizm komórki (cz. 2, t. 1)

12) wskazać i opisać powiązania strukturalne i funkcjonalne między organami roślin oraz między układami wewnętrznymi zwierząt,

Rozdział 8. Rośliny (cz. 1, t. 1); dział: Fizjologia roślin (cz. 2, t. 1); rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2); dział: Fizjologia zwierząt z elemen­tami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

13) opisać strukturę i funkcjonowanie ekosystemu, uwzględniając powiązania pomiędzy jego elementami.

Rozdział 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3)

2) przedstawia związki między strukturą i funkcją na różnych poziomach organizacji życia:

a) określa cechy budowy, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie,

b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje,

1) wykazać zależność między budową i funkcjami składników chemicznych oraz strukturalnych komórki,

Działy: Komórka: podstawowa jednostka życia (cz. 1, t. 1); Przemiany materii i energii w komórce (cz. 2, t. 1)

2) wykazać, że budowa i modyfikacje organów roślin oraz narządów i układów zwierząt mają związek z pełnionymi przez nie funkcjami,

Działy: Fizjologia roślin (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

3) porównać budowę i funkcje związków organicznych, organelli komórkowych, komórek, tkanek, organów roślin, narządów i układów zwierząt, przedstawić podobieństwa i różnice wynikające z porównania.

Działy: Komórka: podstawowa jed­nostka życia (cz. 1, t. 1); Przemiany materii i energii w komórce (cz. 2, t. 1); rozdział 8. Rośliny (cz. 1, t. 1) działy: Fizjologia roślin (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

3) przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzy organizmem i środowiskiem:

a) charakteryzuje środowiska życia organizmów,

b) określa związek między środowiskiem życia a budową i czynnościami życiowymi organizmów,

c) wyjaśnia podobieństwa i różnice w przystosowaniu organizmów do różnych środowisk,

1) scharakteryzować warunki życia w wodzie i na lądzie, określić czynniki środowiska niezbędne organizmom do prawidłowego funkcjonowania,

Rozdziały: 8. Rośliny (cz. 1, t. 1); 19. Wymiana gazowa (cz. 2, t. 2)

2) wskazać cechy adaptacyjne w budowie i czynnościach życiowych (odżywianiu, oddychaniu, transporcie, wydalaniu, koordynacji, rozmnażaniu) wyszczególnionych (standard I. 1.10) grup organizmów do różnych środowisk, do różnego trybu życia,

Rozdziały: 6. Bakterie; 7. Protisty; 8. Rośliny (cz. 1, t. 1); 9. Grzyby; 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2); działy: Fizjologia roślin (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

3) porównać warunki życia w wodzie i na lądzie oraz przystosowania (w budowie i czynnościach życiowych) różnych grup organizmów do odmiennych środowisk, zinterpretować występujące podobieństwa i różnice w przystosowaniach,

Rozdziały: 8. Rośliny (cz. l,t. 1); 19. Wymiana gazowa (cz. 2, t. 2); działy: Fizjologia roślin (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

4) określić czynniki wpływające na rozmieszczenie organizmów na Ziemi, wykazać swoistość flory i fauny w wybranych lądowych i wodnych strefach życia (ekosystemach),

Rozdziały: 4. Różnorodność biologi­czna Ziemi; 5. Przyroda i człowiek; 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3)

5) scharakteryzować i porównać strukturę oraz funkcjonowanie różnych ekosystemów,

Rozdziały: 3. Funkcjonowanie ekosystemów; 4. Różnorodność biologiczna Ziemi (cz. 3)

6) wykazać różnorodność form życia ze względu na organizację budowy, sposób realizacji potrzeb życiowych, środowisko życia,

Rozdziały: 6. Bakterie; 7. Protisty; 8. Rośliny (cz. 1, t. 1); rozdziały: 9. Grzyby; 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2)

4) przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesy biologiczne:

a) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące na różnych poziomach organizacji życia, określa ich znaczenie,

b) opisuje i wyjaśnia zjawiska: zmienności, dziedziczenia i ewolucji oraz relacje między nimi.     

1) rozpoznać i podać nazwy etapów procesów biologicznych (objętych poniższym zakresem) przedstawionych na ilustracji,

Ilustracje z działów i rozdziałów wymienionych poniżej

2) scharakteryzować przemiany metaboliczne (z uwzględnieniem cech katalizy enzymatycznej), wyróżnić główne szlaki metaboliczne, uzasadnić anaboliczny lub kataboliczny charakter określonego procesu metabolicznego,

Dział: Przemiany materii i energii w komórce (cz. 2, t. 1)

3) opisać i wyjaśnić przebieg oraz znaczenie biologiczne fotosyntezy,

Rozdziały: 4. Przetwarzanie energii i materii podczas fotosyntezy; 8. Odżywianie się roślin: fotosynteza, odżywianie mineralne, transport (cz. 2, t. 1)

4) wyróżnić i opisać sposoby odżywiania się zwierząt, uwzględniając trawienie pokarmu, wchłanianie, transport i maga­zynowanie substancji odżywczych,

Rozdziały: 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2); 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t.2)

5) wyjaśnić mechanizm wymiany gazowej u roślin i zwierząt,

Rozdziały: 8. Rośliny (cz. 1, t. 1); 8. Odżywianie się roślin: fotosynteza, odżywianie mineralne, transport (cz. 2, t. 1)

6) wyjaśnić zasady produkcji energii, przedstawić i porównać substraty, produkty oraz zysk energetyczny głównych etapów oddychania tlenowego i beztlenowego,

Rozdział 3. Metabolizm komórki (cz. 2,t. 1)

7) określić drogi transportu różnych substancji u roślin i zwierząt oraz wyjaśnić jego mechanizm,

Rozdziały: 8. Odżywianie się roślin: fotosynteza, odżywianie mineralne, transport (cz. 2, t. 1); 21. Układ krążenia (cz. 2, t. 2); 22. Funkcje płynów ustrojowych (cz. 2, t. 2)

8) opisać powstawanie wydalanych produktów przemiany związków azotowych oraz wyjaśnić mechanizm tworzenia moczu,

Rozdziały: 3. Metabolizm komórki (cz. 2,t. 1); 24. Gospodarka wodno-elektrolitowa,osmoregulacja, wydalanie (cz. 2, t. 2)

9) scharakteryzować sposoby rozmnażania się oraz rozwoju roślin i zwierząt, wyjaśnić rolę rozmnażania w przekazywaniu i różnicowaniu materiału genetycznego oraz zmienności organizmów,

Rozdziały: 9. Wzrost, rozwój i rozmnażanie się roślin okrytonasiennych (cz. 2, t. 1); 27. Rozmnażanie się zwierząt i ludzi (cz. 2, t. 2); 6. Reguły dziedziczenia cech i przyczyny zmienności organizmów (cz. 2, t. 1)

10) wyjaśnić mechanizm i określić znaczenie regulacji hormonalnej u roślin oraz regulacji nerwowej i hormonalnej u zwierząt,

Rozdziały: 10. Hormony roślinne i reakcje roślin (cz. 2, t. 1);16. Układ dokrewny (cz. 2, t. 2)

11) określić w różnych aspektach (poznawczym, wychowawczym, społecznym) znaczenie ekologii jako nauki,

Dział: Ekologia i biogeografia (cz. 3)

12) porządkować hierarchicznie i charakteryzować różne zespoły (układy) ekologiczne

Dział: Ekologia i biogeografia (cz. 3)

13) scharakteryzować i porównać zależności miedzy organizmami (tej samej populacji i różnych populacji) oraz wyjaśnić ich znaczenie dla funkcjonowania ekosystemu,

Rozdziały: 1. Osobnik, populacja. gatunek; 2. Zależności między- gatunkowe (cz. 3)

14) opisać przebieg i wyjaśnić znaczenie krążenia materii i przepływu energii w ekosystemie

Rozdział 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3)

15) wyróżnić i opisać fazy cyklu życiowego komórki

Rozdział 3. Podział komórki: mitoza i mejoza (cz. 1, t. 1)

16) opisać i porównać przebieg oraz znaczenie biologiczne mitozy i mejozy z uwzględnieniem zmian w strukturze chromosomów,

Rozdział 3. Podział komórki: mitoza i mejoza (cz. 1, t. 1)

17) przedstawić i wyjaśnić prawa Mendla, podstawowe założenia chromosomowej teorii dziedziczności, mechanizm dziedziczenia płci oraz zależność między genotypem i fenotypem,

Rozdział 6. Reguły dziedziczenia cech i przyczyny zmienności organizmów (cz. 2, t. 1)

18) rozwiązywać i interpretować krzyżówki genetyczne oraz rodowody cech człowieka

Rozdziały: 6. Reguły dziedziczenia cech i przyczyny zmienności organizmów; 10. Genetyka człowieka (cz. 2, t. 1)

19) przedstawić sposób zapisu oraz ekspresję informacji genetycznej,

Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1)

20) wyjaśnić przebieg transkrypcji i translacji ze szczególnym uwzględnieniem roli DNA i RNA w tych procesach,

Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1)

21) opisać i wyjaśnić mechanizm mutacji genowych i chromosomowych,

Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1)

22) opisać techniki inżynierii genetycznej stosowane w sekwencjonowaniu genomów oraz wykorzystanie biotechnologii (z zachowaniem norm etycznych) w przemyśle, rolnictwie i ochronie środowiska,

Rozdziały: 10. Biotechnologia tradycyjna, 11. Współczesna biotechnologia (cz. 3)

23) przedstawić współczesną koncepcję ewolucji oraz dowody ewolucji z różnych dziedzin biologii,

Rozdział 6. Teoria ewolucji - znaczenie i rozwój (cz. 3)

24) opisać zjawiska genetyczne w populacjach oraz wykazać zależność między zmiennością genetyczną (mutacyjną, rekombinacyjną) i ewolucyjną,

Rozdziały: 7. Ewolucja w populacji, 8. Dobór naturalny w działaniu (cz. 3)

25) opisać mechanizm działania doboru naturalnego i porównać konsekwen­cje biologiczne różnych jego form,

Rozdział 7. Dobór naturalny w działaniu (cz. 3)

26) określić czynniki ewolucji i wyjaśnić ich znaczenie w procesie zmian oraz wyjaśnić mechanizmy powstawania nowych gatunków,

Rozdziały: 7. Ewolucja w populacji, 8. Dobór naturalny w działaniu (cz. 3)

27) opisać i wyjaśnić podstawowe prawidłowości ewolucji,

Rozdziały: 7. Ewolucja w populacji, 8. Dobór naturalny w działaniu (cz. 3)

28) przedstawić współczesne poglądy na pochodzenie i rozwój życia (główne etapy) na Ziemi,

Rozdział 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3)

29) wyróżnić i opisać główne etapy antropogenezy oraz podać praw­dopodobne przyczyny rozwoju cech typowo ludzkich.

Rozdział 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3)