Wymagania egzaminacyjne z biologii dla poziomu podstawowego
POZIOM PODSTAWOWY |
||
Wiadomości i rozumienie |
Opis wymagań Zdający potrafi: |
Działy i rozdziały podręcznika |
1) opisuje budowę i funkcje organizmu człowieka: a) opisuje budowę organizmu człowieka lub nazywa elementy budowy przedstawione na ilustracji, b) opisuje funkcje poszczególnych c) przedstawia zależności pomiędzy poszczególnymi strukturami, |
1) rozpoznać i podać nazwy elementów budowy organizmu człowieka (makrocząsteczek, organelli komórkowych, tkanek, narządów, układów narządów) przedstawionych na ilustracji, |
Ilustracje z działów i rozdziałów wymienionych poniżej |
2) wymienić główne funkcje organizmu i struktury odpowiedzialne za ich wykonanie, |
Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3) |
|
3) wskazać charakterystyczne cechy budowy tkanek i określić ich funkcje w organizmie człowieka, |
Rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2, s. 27-62); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2) |
|
4) przedstawić budowę i funkcjonowanie głównych narządów w układach wewnętrznych człowieka, |
Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2) |
|
5) wyróżnić rodzaje narządów zmysłów i określić ich funkcje, opisać budowę oraz sposoby funkcjonowania oka i ucha. |
Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); rozdział 13. Łuk odruchowy - od receptora do efektora (cz. 2, t. 2) |
|
6) wyróżnić elementy układu odpornościowego oraz określić ich funkcje ze szczególnym uwzględnieniem składników krwi i limfy, |
Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); rozdział 23. Odporność organizmu (cz. 2,t. 2) |
|
7) wskazać i opisać powiązania strukturalne oraz funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów i układami wewnętrznymi człowieka, |
Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2) |
|
8) określić znaczenie poszczególnych układów w funkcjonowaniu organizmu człowieka. |
Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3.); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2) |
|
2) przedstawia związki między strukturą i funkcją w organizmie człowieka: a) określa cechy budowy człowieka, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie, b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje w organizmie człowieka, |
1) wskazać cechy adaptacyjne w budowie struktur (na poziomie makrocząsteczek, organelli, tkanek, narządów, układów) do: wykonywania ruchu, pobierania i trawienia pokarmu oraz wchłaniania substancji odżywczych, transportu substancji, wymiany gazowej i utleniania biologicznego, wydalania, odbierania bodźców i przewodzenia impulsów, powstawania odruchów, regulacji i koordynacji czynności życiowych, rozwoju zarodkowego i płodowego, odpowiedzi na czynniki chorobotwórcze, |
Dział: Komórka: podstawowa jednostka życia (cz. 1, t. 1); rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2, s. 22-97); działy: Przemiany materii i energii w komórce, Genetyka (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2); Organizm człowieka (cz. 3) |
2) porównać budowę i funkcjonowanie wymienionych w poprzednim punkcie struktur w organizmie człowieka, przedstawić podobieństwa i różnice wynikające z porównania. |
Działy: Komórka: podstawowa jednostka życia (cz. 1, t. 1); rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2, s. 22-97); działy: Przemiany materii i energii w komórce, Genetyka (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2); Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
3) przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzy organizmem i środowiskiem: a) opisuje elementy środowiska i wyjaśnia relacje pomiędzy nimi, b) analizuje wpływ człowieka na środowisko, c) określa wpływ czynników środowiska na stan zdrowia i czynności życiowe człowieka, |
1) opisać elementy środowiska przyrodniczego człowieka, łańcuchów pokarmowych, ekosystemów oraz określić rodzaje zasobów przyrody, |
Dział: Ekologia i biogeografia (cz. 3) |
2) wyróżnić i opisać poziomy troficzne oraz zależności międzygatunkowe (międzypopulacyjne), |
Rozdziały: 2. Zależności międzygatunkowe; 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3) |
|
3) określić miejsce człowieka w strukturze troficznej ekosystemów, wyjaśnić, na czym polega zależność człowieka od przyrody, |
Rozdział 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3) |
|
4) na przykładach zanalizować i wartościować (korzystne i niekorzystne) zmiany w środowisku wywołane działalnością człowieka, |
Rozdział 5. Przyroda i człowiek (cz. 3) |
|
5) określić korzyści i zagrożenia dla środowiska i zdrowia człowieka wynikające ze stosowania w praktyce nowych odmian roślin i zwierząt (w tym form transgenicznych) oraz nowoczesnych metod uprawy roślin i hodowli zwierząt, |
Rozdziały: 5. Przyroda i człowiek; 11. Współczesna biotechnologia, 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
6) podać przyczyny aktualnego stanu środowiska w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz sposoby przeciwdziałania niekorzystnym zmianom, |
Rozdział 5. Przyroda i człowiek (cz. 3) |
|
7) określić zagrożenia dla zdrowia wynikające z oddziaływania na organizm człowieka: stresu, szkodliwych substancji (używek, dopingu, trucizn, czynników mutagennych) oraz przedstawić sposoby zapobiegania tym zagrożeniom, |
Rozdziały: 11. Środowisko wewnętrzne organizmu zwierzęcego (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
8) wymienić rodzaje niezbędnych człowiekowi składników pokarmowych (z uwzględnieniem witamin, mikroelementów, aminokwasów egzogennych) ze wskazaniem ich źródeł oraz roli w organizmie, |
Rozdział 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t. 2) |
|
9) opisać skutki zdrowotne niedoboru podstawowych składników pokarmowych, zaburzenia wynikające z niewłaściwego żywienia (otyłość, anoreksja, bulimia), uwarunkowania prawidłowej diety (wiek, płeć, rodzaj pracy, stan zdrowia), |
Rozdziały: 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
10) określić źródła i drogi zakażenia wirusami (z uwzględnieniem etapów infekcji), bakteriami, pierwotniakami i robakami pasożytniczymi, podać przykłady chorób oraz sposobów ich zwalczania i zapobiegania im, |
Rozdziały: 5. Wirusy, 6. Bakterie, 7. Protisty (cz. 1, t. 1); 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
11) określić czynniki podnoszące ryzyko chorób układu krążenia (miażdżycy, nadciśnienia, zawału), chorób nowotworowych i chorób układu odpornościowego (alergii, AIDS) oraz przedstawić sposoby zapobiegania tym chorobom. |
Rozdział 21. Układ krążenia (cz. 2, t. 2); rozdział 7. Genetyka (cz. 2, t. 1); rozdział 23. Odporność organizmu (cz. 2, t. 2); rozdział 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
4) przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesy biologiczne: a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy procesów przedstawionych na ilustracji b) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące w organizmie człowieka lub środowisku, określa ich znaczenie, c) opisuje i wyjaśnia zasady dziedziczenia cech i wynikające z nich konsekwencje dla człowieka. |
1) rozpoznać i podać nazwy etapów procesów biologicznych (objętych poniższym zakresem) przedstawionych na ilustracji, |
Ilustracje z działów i rozdziałów wymienionych poniżej |
2) opisać przebieg trawienia podstawowych składników pokarmowych oraz ich wchłania- nie, transport i magazynowanie, |
Rozdział 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t. 2) |
|
3) określić potrzeby energetyczne organizmu, możliwości ich zaspokojenia przez stosowanie odpowiedniej diety oraz wyjaśnić związek z kosztami energetyczny- mi różnych form aktywności fizycznej, |
Rozdziały: 18. Odżywianie i trawienie; 20. Metabolizm (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
4) określić substraty i produkty głównych etapów oddychania tlenowego oraz beztlenowego w mięśniach (w związku z dużym wysiłkiem fizycznym), wyjaśnić znaczenie procesu dla funkcjonowania organizmu, |
Rozdziały 3. Metabolizm komórki (cz. 2, t. 1); 17. Efektory (cz. 2, t. 2) |
|
5) opisać i wyjaśnić proces przewodzenia impulsów nerwowych z uwzględnieniem neuroprzekaźników, przedstawić powstawanie i znaczenie odruchów |
Rozdziały: 12. Układ nerwowy; 13. Łuk odruchowy - od receptora do efektora (cz. 2, t. 2) |
|
6) wyjaśnić rolę kontrolno-integracyjną mózgu, jego plastyczność działania w rozwoju, uczeniu się i zapamiętywaniu, |
Rozdziały: 12. Układ nerwowy; 14. Dokąd prowadzą drogi czuciowe; 15. Układ limbiczny i autonomiczny (cz. 2, t. 2) |
|
7) określić czynniki wywołujące stres oraz wyjaśnić jego mechanizm, |
Rozdziały: 15. Układ limbiczny i autonomiczny (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
8) scharakteryzować rodzaje odporności i jej mechanizmy, określić znaczenie odporności w transplantacji, |
Rozdział 23. Odporność organizmu (cz. 2,t. 2) |
|
9) określić miejsce i główne etapy tworzenia się gamet, |
Rozdział 27. Rozmnażanie się zwierząt i ludzi (cz. 2, t. 2) |
|
10) opisać podstawowe zmiany zachodzące w rozwoju człowieka od jego poczęcia do narodzin, określić czynniki, zakłócające prawidłowy rozwój, |
Rozdział 27. Rozmnażanie się zwierząt i ludzi (cz. 2, t. 2) |
|
11) opisać i wyjaśnić mechanizm homeostazy w organizmie człowieka (z uwzględnieniem wzajemnego oddziaływania układów) na przykładzie regulacji parametrów ustrojowych (temperatury ciała, składu płynów ustrojowych) oraz wykazać, że choroby to efekt zaburzenia homeostazy ustroju, |
Rozdziały: 11. Środowisko wewnętrzne organizmu zwierzęcego; 22. Funkcje płynów ustrojowych (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
12) określić rodzaje bioróżnorodności (genetyczną, gatunkową i ekosystemów) oraz wyjaśnić jej znaczenie dla człowieka i przyrody, określić czynniki kształtujące i utrzymujące bioróżnorodność, opisać przyrodnicze następstwa jej ograniczania, |
Rozdziały: 4. Różnorodność biologiczna Ziemi; 5. Przyroda i człowiek; 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3) |
|
13) przedstawić pochodzenie człowieka. |
Rozdział 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3) |
|
14) opisać budowę DNA, genu, określić właściwości kodu genetycznego, |
Rozdziały: 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej, 3. Metabolizm komórki (cz. 2, t. 1) |
|
15) wyróżnić i opisać etapy biosyntezy białek z uwzględnieniem roli DNA i RNA w tym procesie, |
Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1) |
|
16) opisać organizację genomu człowieka oraz wyjaśnić podstawowe zasady dziedziczenia i ekspresji informacji genetycznej, |
Rozdział 6. Reguły dziedziczenia cech i przyczyny zmienności organizmów, 7. Genetyka człowieka (cz. 2,t. 1) |
|
17) wyróżnić i opisać typy mutacji i ich konsekwencje biologiczne, scharakteryzować czynniki mutagenne, |
Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1) |
|
18) podać przykłady chorób dziedzicznych człowieka, określić możliwości ich diagnozowania (z uwzględnieniem diagnostyki molekularnej) i leczenia, |
Rozdziały: 7. Genetyka człowieka (cz. 2, t. 1); 11. Współczesna biotechnologia; 13. Zdrowie człowieka (cz. 3) |
|
19) scharakteryzować podstawowe techniki inżynierii genetycznej, jej zastosowanie w biotechnologii i medycynie, określić korzyści i zagrożenia wynikające z postępów w genetyce. |
Rozdziały: 10. Biotechnologia tradycyjna; 11. Współczesna biotechnologia (cz. 3) |