Wymagania egzaminacyjne z biologii dla poziomu podstawowego

POZIOM PODSTAWOWY

Wiadomości i rozumienie

Opis wymagań

Zdający potrafi:

Działy i rozdziały

podręcznika

1) opisuje budowę i funkcje organizmu człowieka:

a) opisuje budowę organizmu człowieka lub nazywa elementy budowy przedstawione na ilustracji,

b) opisuje funkcje poszczególnych

c) przedstawia zależności pomiędzy poszczególnymi strukturami,

1) rozpoznać i podać nazwy elementów budowy organizmu człowieka (makrocząsteczek, organelli komórkowych, tkanek, narządów, układów narządów) przedstawionych na ilustracji,

Ilustracje z działów i rozdziałów wymienionych poniżej

2) wymienić główne funkcje organizmu i struktury odpowiedzialne za ich wykonanie,

Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3)

3) wskazać charakterystyczne cechy budowy tkanek i określić ich funkcje w organizmie człowieka,

Rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2, s. 27-62); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

4) przedstawić budowę i funkcjonowanie głównych narządów w układach wewnętrznych człowieka,

Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

5) wyróżnić rodzaje narządów zmysłów i określić ich funkcje, opisać budowę oraz sposoby funkcjonowania oka i ucha.

Rozdział 12. Budowa i funkcjonowa­nie organizmu człowieka (cz. 3); rozdział 13. Łuk odruchowy - od receptora do efektora (cz. 2, t. 2)

6) wyróżnić elementy układu odpornościowego oraz określić ich funkcje ze szczególnym uwzględnie­niem składników krwi i limfy,

Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); rozdział 23. Odporność organizmu (cz. 2,t. 2)

7) wskazać i opisać powiązania strukturalne oraz funkcjonalne między narządami w obrębie poszczególnych układów i układami wewnętrznymi człowieka,

Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

8) określić znaczenie poszczególnych układów w funkcjonowaniu organizmu człowieka.

Rozdział 12. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (cz. 3.); dział: Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2)

2) przedstawia związki między strukturą i funkcją w organizmie człowieka:

a) określa cechy budowy człowieka, stanowiące przystosowanie do pełnionych funkcji, wyjaśnia ich znaczenie,

b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzy strukturami pełniącymi podobne i różne funkcje w organizmie człowieka,

1) wskazać cechy adaptacyjne w budowie struktur (na poziomie makrocząsteczek, organelli, tkanek, narządów, układów) do: wykonywa­nia ruchu, pobierania i trawienia pokarmu oraz wchłaniania substancji odżywczych, transportu substancji, wymiany gazowej i utleniania biologicznego, wydalania, odbierania bodźców i przewodzenia impulsów, powstawania odruchów, regulacji i koordynacji czynności życiowych, rozwoju zarodkowego i płodowego, odpowiedzi na czynniki chorobotwórcze,

Dział: Komórka: podstawowa jednostka życia (cz. 1, t. 1); rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2, s. 22-97); działy: Przemiany materii i energii w komórce, Genetyka (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2); Organizm człowieka (cz. 3)

2) porównać budowę i funkcjonowanie wymienionych w poprzednim punkcie struktur w organizmie człowieka, przedstawić podobieństwa i różnice wynikające z porównania.

Działy: Komórka: podstawowa jednostka życia (cz. 1, t. 1); rozdział 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2, s. 22-97); działy: Przemiany materii i energii w komórce, Genetyka (cz. 2, t. 1); Fizjologia zwierząt z elementami fizjologii człowieka (cz. 2, t. 2); Zdrowie człowieka (cz. 3)

3) przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzy organizmem i środowiskiem:

a) opisuje elementy środowiska i wyjaśnia relacje pomiędzy nimi,

b) analizuje wpływ człowieka na środowisko,

c) określa wpływ czynników środowiska na stan zdrowia i czynności życiowe człowieka,

1) opisać elementy środowiska przy­rodniczego człowieka, łańcuchów pokarmowych, ekosystemów oraz określić rodzaje zasobów przyrody,

Dział: Ekologia i biogeografia (cz. 3)

2) wyróżnić i opisać poziomy troficzne oraz zależności międzygatunkowe (międzypopulacyjne),

Rozdziały: 2. Zależności międzygatunkowe; 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3)

3) określić miejsce człowieka w strukturze troficznej ekosys­temów, wyjaśnić, na czym polega zależność człowieka od przyrody,

Rozdział 3. Funkcjonowanie ekosystemów (cz. 3)

4) na przykładach zanalizować i wartościować (korzystne i nieko­rzystne) zmiany w środowisku wywołane działalnością człowieka,

Rozdział 5. Przyroda i człowiek (cz. 3)

5) określić korzyści i zagrożenia dla środowiska i zdrowia człowieka wynikające ze stosowania w praktyce nowych odmian roślin i zwierząt (w tym form transgenicznych) oraz nowoczesnych metod uprawy roślin i hodowli zwierząt,

Rozdziały: 5. Przyroda i człowiek; 11. Współczesna biotechnologia, 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

6) podać przyczyny aktualnego stanu środowiska w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz sposoby przeciwdziałania niekorzystnym zmianom,

Rozdział 5. Przyroda i człowiek (cz. 3)

7) określić zagrożenia dla zdrowia wynikające z oddziaływania na organizm człowieka: stresu, szkodliwych substancji (używek, dopingu, trucizn, czynników mutagennych) oraz przedstawić sposoby zapobiegania tym zagrożeniom,

Rozdziały: 11. Środowisko wewnętrzne organizmu zwierzęcego (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

8) wymienić rodzaje niezbędnych człowiekowi składników pokarmowych (z uwzględnieniem witamin, mikroelementów, aminokwasów egzogennych) ze wskazaniem ich źródeł oraz roli w organizmie,

Rozdział 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t. 2)

9) opisać skutki zdrowotne niedoboru podstawowych składników pokarmowych, zaburzenia wynikające z niewłaściwego żywienia (otyłość, anoreksja, bulimia), uwarunkowania prawidłowej diety (wiek, płeć, rodzaj pracy, stan zdrowia),

Rozdziały: 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

10) określić źródła i drogi zakażenia wirusami (z uwzględnieniem etapów infekcji), bakteriami, pierwotniakami i robakami pasożytniczymi, podać przykłady chorób oraz sposobów ich zwalczania i zapobiegania im,

Rozdziały: 5. Wirusy, 6. Bakterie, 7. Protisty (cz. 1, t. 1); 10. Zwierzęta (cz. 1, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

11) określić czynniki podnoszące ryzyko chorób układu krążenia (miażdżycy, nadciśnienia, zawału), chorób nowotworowych i chorób układu odpornościowego (alergii, AIDS) oraz przedstawić sposoby zapobiegania tym chorobom.

Rozdział 21. Układ krążenia (cz. 2, t. 2); rozdział 7. Genetyka (cz. 2, t. 1); rozdział 23. Odporność organizmu (cz. 2, t. 2); rozdział 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

4) przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesy biologiczne:

a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy procesów przedstawionych na ilustracji

b) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzące w organizmie człowieka lub środowisku, określa ich znaczenie,

c) opisuje i wyjaśnia zasady dziedziczenia cech i wynikające z nich konsekwencje dla człowieka.

1) rozpoznać i podać nazwy etapów procesów biologicznych (objętych poniższym zakresem) przedstawionych na ilustracji,

Ilustracje z działów i rozdziałów wymienionych poniżej

2) opisać przebieg trawienia podstawowych składników pokarmowych oraz ich wchłania- nie, transport i magazynowanie,

Rozdział 18. Odżywianie i trawienie (cz. 2, t. 2)

3) określić potrzeby energetyczne organizmu, możliwości ich zaspokojenia przez stosowanie odpowiedniej diety oraz wyjaśnić związek z kosztami energetyczny- mi różnych form aktywności fizycznej,

Rozdziały: 18. Odżywianie i trawienie; 20. Metabolizm (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

4) określić substraty i produkty głównych etapów oddychania tlenowego oraz beztlenowego w mięśniach (w związku z dużym wysiłkiem fizycznym), wyjaśnić znaczenie procesu dla funkcjonowania organizmu,

Rozdziały 3. Metabolizm komórki (cz. 2, t. 1); 17. Efektory (cz. 2, t. 2)

5) opisać i wyjaśnić proces przewodzenia impulsów nerwowych z uwzględnieniem neuroprzekaźników, przedstawić powstawanie i znaczenie odruchów

Rozdziały: 12. Układ nerwowy; 13. Łuk odruchowy - od receptora do efektora (cz. 2, t. 2)

6) wyjaśnić rolę kontrolno-integracyjną mózgu, jego plastyczność działania w rozwoju, uczeniu się i zapamiętywaniu,

Rozdziały: 12. Układ nerwowy; 14. Dokąd prowadzą drogi czuciowe; 15. Układ limbiczny i autonomiczny (cz. 2, t. 2)

7) określić czynniki wywołujące stres oraz wyjaśnić jego mechanizm,

Rozdziały: 15. Układ limbiczny i autonomiczny (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

8) scharakteryzować rodzaje odporności i jej mechanizmy, określić znaczenie odporności w transplantacji,

Rozdział 23. Odporność organizmu (cz. 2,t. 2)

9) określić miejsce i główne etapy tworzenia się gamet,

Rozdział 27. Rozmnażanie się zwierząt i ludzi (cz. 2, t. 2)

10) opisać podstawowe zmiany zachodzące w rozwoju człowieka od jego poczęcia do narodzin, określić czynniki, zakłócające prawidłowy rozwój,

Rozdział 27. Rozmnażanie się zwierząt i ludzi (cz. 2, t. 2)

11) opisać i wyjaśnić mechanizm homeostazy w organizmie człowieka (z uwzględnieniem wzajemnego oddziaływania układów) na przykładzie regulacji parametrów ustrojowych (temperatury ciała, składu płynów ustrojowych) oraz wykazać, że choroby to efekt zaburzenia homeostazy ustroju,

Rozdziały: 11. Środowisko wewnętrzne organizmu zwierzęcego; 22. Funkcje płynów ustrojowych (cz. 2, t. 2); 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

12) określić rodzaje bioróżnorodności (genetyczną, gatunkową i ekosystemów) oraz wyjaśnić jej znaczenie dla człowieka i przyrody, określić czynniki kształtujące i utrzymujące bioróżnorodność, opisać przyrodnicze następstwa jej ograniczania,

Rozdziały: 4. Różnorodność biologiczna Ziemi; 5. Przyroda i człowiek; 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3)

13) przedstawić pochodzenie człowieka.

Rozdział 9. Historia życia na Ziemi (cz. 3)

14) opisać budowę DNA, genu, określić właściwości kodu genetycznego,

Rozdziały: 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej, 3. Metabolizm komórki (cz. 2, t. 1)

15) wyróżnić i opisać etapy biosyntezy białek z uwzględnieniem roli DNA i RNA w tym procesie,

Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1)

16) opisać organizację genomu człowieka oraz wyjaśnić podstawowe zasady dziedziczenia i ekspresji informacji genetycznej,

Rozdział 6. Reguły dziedziczenia cech i przyczyny zmienności organizmów, 7. Genetyka człowieka (cz. 2,t. 1)

17) wyróżnić i opisać typy mutacji i ich konsekwencje biologiczne, scharakteryzować czynniki mutagenne,

Rozdział 2. Zapis i realizacja informacji genetycznej (cz. 2, t. 1)

18) podać przykłady chorób dziedzicznych człowieka, określić możliwości ich diagnozowania (z uwzględnieniem diagnostyki molekularnej) i leczenia,

Rozdziały: 7. Genetyka człowieka (cz. 2, t. 1); 11. Współczesna biotechnologia; 13. Zdrowie człowieka (cz. 3)

19) scharakteryzować podstawowe techniki inżynierii genetycznej, jej zastosowanie w biotechnologii i medycynie, określić korzyści i zagrożenia wynikające z postępów w genetyce.

Rozdziały: 10. Biotechnologia tradycyjna; 11. Współczesna biotechnologia (cz. 3)